काठमाडौं । तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ ?, ट्राफिक सिग्नल, दमकलका गाडीहरू वा अन्य खतराका चिन्हहरूमा सधैँ रातो रङ किन प्रयोग गरिन्छ? हामीले प्रायः देख्ने यी सबै संकेतहरूमा रातो रङको प्रयोग खासै सामान्य देखिन्छ, तर यसको पछाडि गहिरो कारण छ।

रङको चयन केवल दृश्य प्रभावको कुरा होइन, यसमा गहिरो मनोवैज्ञानिक र वैज्ञानिक आधार छ। सेतो रङ शान्तिको, हरियो रङ खुशीको प्रतीक हो भने रातो रङ खतराको सङ्केत हो  , आखिर रातो रङ खतराको सङ्केतका रूपमा कसरी बन्यो?

विज्ञानको दृष्टिकोण: रातो रङलाई खतराको संकेतका रूपमा प्रयोग गर्ने केही वैज्ञानिक कारणहरू छन्। पहिलो, रातो रङ अन्य रङहरूको तुलनामा टाढाबाट अझ स्पष्ट देखिन्छ।  यसैले, धुवाँ वा कुहिरो जस्ता परिस्थितिमा पनि रातो रङ देख्नमा सजिलो हुन्छ।

अर्को कुरा, रातो रङ हाम्रो आँखा तुरुन्त आकर्षित गर्ने क्षमता राख्दछ। यो हाम्रो प्राकृतिक प्रतिक्रिया हो जसले खतराप्रति सचेत गराउँछ। यसका साथै, रातो रङ हाम्रो भावनामा पनि प्रभाव पार्छ र यसले उत्तेजना र आक्रोशको भावनालाई उत्तेजित गर्छ। यस कारणले पनि खतराका संकेतहरूमा यो रङको प्रयोग बढि गरिएको हो।

इतिहासको दृष्टिकोण: रातो रङको खतराको सङ्केतका रूपमा प्रयोग गर्ने परम्परा निकै पुरानो छ। प्राचीन समयदेखि रातो रङलाई युद्ध, खतराको संकेत र रक्तपातको प्रतीक मानिन्थ्यो। धेरै संस्कृतिहरूमा यसलाई राक्षस र शैतानको चिन्हको रूपमा पनि हेरिएको थियो।

सैन्य इतिहासमा, रातो रङलाई युद्ध र हिंसाको प्रतिनिधित्व गर्न प्रयोग गरिएको थियो। सिपाहीहरूले आफ्नो लुगामा रातो रङको धार राखेर सजिलै चिनिन्थे। धार्मिक दृष्टिकोणमा पनि, रातो रङको महत्त्व ठूलो छ। हिन्दू धर्ममा यसलाई शक्तिको प्रतीक मानिन्छ भने, क्रिश्चियन धर्ममा यो शहीद र भगवानको प्रेमको संकेत हो।

आधुनिक प्रयोग: आजकल, रातो रङ खतराको संकेतका रूपमा विभिन्न क्षेत्रमा प्रयोग गरिन्छ। ट्राफिक सिग्नलमा रातो रङको अर्थ हुन्छ – ‘रोक्नु’। यसले हामीलाई खतराप्रति सचेत गराउँछ र हाम्रो सुरक्षा सुनिश्चित गर्न मद्दत पुर्याउँछ। दमकलका गाडी र उपकरणहरूमा पनि रातो रङको प्रयोग यसका महत्त्वपूर्ण कार्यलाई सजिलै पहिचान गर्नका लागि गरिन्छ। यस्तै, स्वास्थ्य सेवामा पनि रातो रङ आपत्कालीन अवस्थालाई जनाउन प्रयोग गरिन्छ।

यसरी, रातो रङको वैज्ञानिक, ऐतिहासिक र सामाजिक प्रभावले आजका दिनमा यसलाई खतराको प्रमुख सङ्केतको रूपमा स्थापित गरेको छ।