काठमाडौं ।इन्टरनेट ब्राउज गर्दा तपाईंले “I’m not a robot” लेखिएको एउटा बक्स देख्नुभएको होला। यो बक्सले तपाईंलाई रोबोट होइन भन्ने प्रमाणित गर्न क्लिक गर्न अनुरोध गर्छ। कहिलेकाहीँ यो बक्स क्लिक गरेपछि थप दृश्यात्मक परीक्षणहरू गर्न लगाइन्छ, जस्तै मोटरसाइकल भएका तस्बिरहरू क्लिक गर्न वा स्ट्रीटलाइट भएका फोटोहरू चिन्हित गर्न। यस्तो परीक्षण देख्दा धेरैलाई लाग्छ कि रोबोटले यस्तो गर्न सक्दैन। तर, वास्तविकता फरक छ।

अनलाइन रोबोट, जसलाई प्रायः “बोट्स” भनेर चिनिन्छ, अत्यन्तै उन्नत भइसकेका छन्। तिनीहरूले अनलाइन खेल खेल्नेदेखि लिएर सामाजिक सञ्जालको खाता व्यवस्थापन गर्नेसम्मका काम सजिलै गर्न सक्छन्। त्यसैले, कुनै बक्स क्लिक गर्न वा स्टप साइन भएको तस्बिर चिन्हित गर्न तिनीहरूलाई कुनै कठिनाइ हुँदैन। तर, यी परीक्षणले तपाईंले क्लिक गर्न सक्नुहुन्छ कि सक्नुहुन्न भन्ने होइन, तपाईं कसरी क्लिक गर्नुहुन्छ भन्ने पत्ता लगाउँछन्।

reCAPTCHA के हो?
reCAPTCHA गुगलद्वारा सञ्चालित एउटा प्रणाली हो, जसले अनावश्यक अनलाइन ट्राफिकलाई रोक्न वेबसाइट होस्टहरूलाई सहयोग गर्छ। पुरानो CAPTCHA प्रणालीको स्थान लिँदै, reCAPTCHAले आधुनिक र अधिक प्रभावकारी उपाय अपनाएको छ।

CAPTCHAको पूर्ण रूप “Completely Automated Public Turing Test to tell Computers and Humans Apart” हो। यसले रोबोट र मानिसलाई छुट्याउन ट्युरिङ परीक्षणको प्रयोग गर्छ। ट्युरिङ परीक्षण पहिलोपटक सन् १९५० मा कम्प्युटर वैज्ञानिक एलन ट्युरिङले डिजाइन गरेका थिए। यसको उद्देश्य रोबोट र मानिस छुट्याउने हो।
यो परीक्षणको मुख्य उद्देश्य तपाईंले बक्स क्लिक गर्न सक्नुहुन्छ कि सक्नुहुन्न भन्ने होइन, तपाईंले कसरी क्लिक गर्नुहुन्छ भन्ने हो। रोबोटले यस्ता बक्सहरू निकै छिटो र सटीक रूपमा क्लिक गर्छ। तिनीहरूको माउसको गति सीधा र छोटो हुन्छ। यसको विपरीत, मानिसहरू सुस्त, अनियमित, र अलिकति असक्षम हुन्छन्।

ट्र्याकप्याड प्रयोग गर्ने व्यक्तिहरूले त झनै अस्थिर र ढिलो तरिकाले माउस चलाउँछन्, जसले गर्दा उनीहरूको गतिविधि स्पष्ट रूपमा मानिसजस्तो देखिन्छ। यदि तपाईंले बक्सलाई अत्यन्तै छिटो क्लिक गर्नुभयो भने, तपाईंलाई थप दृश्यात्मक परीक्षण गर्न लगाउन सकिन्छ।

दृश्यात्मक परीक्षण किन कठिन हुन्छ?
Cloudflare को अनुसार, हालकै सबैभन्दा उन्नत एआईले समेत अव्यवस्थित तस्बिरहरूबाट सही वस्तु छुट्याउन संघर्ष गर्छ। जबकि मानिसहरूले यस्ता काम सजिलै गर्छन्। उदाहरणका लागि, मोटरसाइकल, साइकल, र स्कुटर छुट्याउन मानिसहरूलाई त्यति कठिनाइ हुँदैन।

अदृश्य reCAPTCHA र यसको पहुँच
केही वेबसाइटहरूले अदृश्य CAPTCHA प्रयोग गर्न थालेका छन्, जसले तपाईंको कुकी, ब्राउजिङ इतिहास, माउसको गति, र अनलाइन बानीको अध्ययन गरेर तपाईं मानिस हो कि बोट हो भनेर छुट्याउँछन्। गुगलको reCAPTCHA Enterprise प्रणालीले यस प्रक्रियालाई अझ सटीक बनाउन विभिन्न जानकारीको आधारमा तपाईंलाई स्कोर दिन्छ।

रोबोटले “I’m Not a Robot” बक्स क्लिक गर्न किन सक्दैनन्? भन्ने जिज्ञासाको उत्तर सजिलो छ। रोबोटले बक्स सजिलै क्लिक गर्न सक्छ, तर तिनीहरूले मानिसजस्तो अस्थिर, अनियमित र सुस्त गतिमा क्लिक गर्न सक्दैनन्। यो नै CAPTCHA प्रणालीको सफलता हो। तर, एआई प्रविधि तीव्र गतिमा विकसित भईरहेको  छ। भोलिका दिनमा, मानिस र अत्यन्तै मानिसजस्तै देखिने बोटहरू छुट्याउन हामीलाई अझ विकसित reCAPTCHA प्रणाली आवश्यक पर्नेछ।

"ग्रान्ट पाइपरले मिडियममा लेखेको ब्लगबाट साभार ।"